Dom rodzinny Petera Loewena został zbudowany w 1798 roku.
Jest to konstrukcja drewniana, zrębowa, na ceglanej podmurówce. Zbudowany z drewna sosnowego 6-osiowy dom jest prostokątny, 17,5 x 10,5 metrów. Trzy ściany są drewniane, z belek połączonych na dylami, natomiast czwarta jest murowana.
Do domu od strony zachodniej prowadzi wejście z pomurówką zastępującą wcześniejsze zadaszone wejście, natomiast wschodnie wejście, wychodzące na kanał zakończone jest podcieniem pulpitowy.
Peter Loewen, pracując jako budowniczy okolicznych domów zarabiał na życie także jako rgospodarz rolny, i jako wykonawca tego zawodu wyemigrował do Rosji.
Anno
1798
Dom znajduje się we wsi Gozdawa, niem. Neustädterwald (czasem alternatywnie zwana Heegewald). Graniczyła ze wsią Reinland (dziś nieistniejacą, leżącą na pograniczu dzisiejszego Starocina, południowych osad Gozdawy i zachodniej części Powaliny (Walldorf). Reinland wpisana jest do księgi kościelnej jako miejsce wyjazdu na emigrację do Mołocznej rodziny Loewen’ów.
Reinland podaje się także jako miejsce zamieszkania w chwili urodzenia najmłodszego dziecka, Gerharda. Reinland było siedzibą Standesamt (Urzędu Stanu Cywilnego).
W nadprożu nad drzwiami na dziedziniec znajduje się napis: „ANNO 1798 BAUHERR PETER LOͤWEN BAUMEISTER”.
Napis ten interpretowany jest w ten sposób, że Peter Loewen jest właścicielem gospodarstwa jak i jego budowniczym. Dopiero w 1992 roku uznano autorstwo Petera, kiedy przez przypadek odkryto (dla świata) tą inskrypcję.
Kolejne budynki gospodarcze powstawały na przestrzeni lat, murowane obora i stajnia istniały już w 1900 roku, zastępując wcześniejszą szachulcową oborę. Powstała wolmnostojąca wozownia z podcieniem szczytowym, stodoła i inne nietrwałe budowle zmieniajace swój kształt na przestrzeni lat.
W XIX w dom zyskał ścianę ogniową, dzielącą go od obory, do której prowadziły podwójne drzwi i krótki korytarz między nimi. Przesunięto wówczas jedną ze ścian działowych o 50 cm. Oba południowe narożniki ujęto w nawiasy. Te żelazne wsporniki znajdują się nieco powyżej podstawy w narożnikach desek podłogi, w fundamencie i belce oczepowej. Klamrami również połączono ściany drewniane ze ścianą ogniową, narożnik fundamentów oraz ściany działowe.
Zagroda
* W roku 1992 studenci Uniwerystetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i Wydziału Architektury Fachhochschule w Oldenburgu dokonali inwentaryzacji domu
Rysunki pochodzą z pracy magisterskiej Katarzyny Soczewicy pod kierownictwem prof. dr. inż. Juliusza Tajchmana pt. „Domy Petera Loewena na Żuławach i ich problematyka konserwatorska.” Autrorstwo rysunków należy do prof. inż. Rudolfa von Öhsen’a.
Zagroda wiejska typu olenderskiego, Typologia wg O. Kloeppla, typ Langhot (wzdłużna)
Plan zagrody w 1992 roku. *
W planie budynku wyraźnie rysuje się tzw. „czarna kuchnia”, serce domu. Zwieńczona ogromnym przewodem kominowym (kominem butelkowym zwężającym sie ku górze), łączacym cztery piece (w trzech rogach); była centralną osią życia domu. Gopodyni miała z kuchni doskonały widok na wejścia, dzięki oknom wychodzącym na okna oraz drzwiom wychodzącym na sień kuchenną.
Budynek jest w większej części podpiwniczony. Piwnica została powiększona później, w trakcie przebudowy ok. 1900. Sklepiona jest sklepieniem Kleina, zwanym też kapą pruską.
Pierwszym krokiem przy budowie takiego domu było usypanie pagórka (terpu) i studni (albo pod oborą i kuchnią, albo tylko pod oborą) oraz określenie sieci kanałów odwadniających.
Dom powstał na północ od umownej linii dzielącej Żuławy na dwie fazy osadnictwa ( I -odnowienie osadnictwa krzyżackiego, II – osiedlanie i zasiedlanie nowo-osuszonych terenów). Ta umowna linia pokrywa się z przebiegiem trasy S7. Na północ od niej osadnicy zmagali się, ze świeżo odzyskanym morzu żywiołem. Powstawały tam samotnicze zagrody olenderskie w formie rozposzonej gdzie gospodarowano na mniejszych areałach (w wypadku domu Loewena było to 1, może 2 włóki; mniej niż 40 ha), domy nie miały okazałych podcieni.
Zagrody poszczególnych osadników otoczone były ich gruntami. Same zagrody lokowano na sztucznych nasypach (tzw. terpach), tak aby w czasie wiosennych powodzi i letnich kulminacji opadów podwórze pozostało suche.
Dom jest zbudowany w typowej zagrodzie olenderskiej w jednym rzędzie (Langhot), połączony od szczytu północnego z oborą, przechodzącą w stodołę oraz z odzielną, równolegle usytuowaną stodołą.
Usytuowanie
Dom usytuoway jest kalenicowo do istniejacej dziś drogi (niegdysiejszej grobli odzielającej dwa poldery), a prostopadle do zaczynającego się od wschodniej strony niewielkiego kanału.
Usytuowanie domu prawie idealnie pokrywa się z kierunkami geograficznymi. Pierwsze promienie słoneczne wpadają do pomieszczeń od strony podcienia kuchennego; w trakcie dnia obiegają szczyt budynku ogrzewając i doświetlając wielką izbę, zachodząc od strony sieni.
Lokacja domu sprawia, że światło słońca wschodząc i zachodząc w oknach kuchennych, przez dzień nagrzewało przestrzeń mieszkalną. Zwierzeta w oborze – od północy – miały natomiast chłodniej.
Mapa Marzęcino (Jungfer)
Messtichblatt z 1910 r.
Wystrój zewnętrzny jest znacznie skromniejszy niż w innych domach Loewena, ponieważ najbardziej brakuje reprezentacyjnej części domu, czyli werandy (podcienia). Biegnacy wokół całego domu, kunsztowny profilowany gzyms, rozszerza się na ścianie szczytowej. Po ścianie bocznej gzyms wspiera się na okazałych, profilowanych kroksztynach, będacych przedłużeniem dźwigarów (belek stropowych).
Dom najprawdopodobniej nie miał nigdy okazałaego podciania, choć w zachodniej fasadzie widać zaflekowane łączenia dzwigarów podcienia lub zadaszenia. Jest to pozostałość pierwotnego zadaszonego wejścia o rozpiętości ponad 4m. Znajdujące się od strony zachodniej schody na pietro, są również późniejsze co świadczy o przebudowie całej fasady zachodniej. Jednakże wzmocniona w tym miejscu więźba dachowa nie zachowała widocznych śladów podcienia kalenicowego, acz ubytki w niej nie pozwalają jednoznacznie stwierdzić jak łączyła się z zadaszniem.
Cechy domu
Stolarka drzwiowa
Największym skarbem domu jest drewno, a do wykonania drzwi użyto najlepszych jego gatunków. Drzwi wejściowe oraz drzwi do poszczególnych pomieszczeń zachowane są w oryginale.
Stanowią unikalną dekorację a zarazem cezurę między światem wewnątrz i zewnątrz, dzieląc przestrzeń na pomieszczenia robocze, pomieszczenia ekskluzywnie dla domowników, oraz takie dostępne dla gości. Pod wieloma warstwami farby odkryć można delikatność formy i wywarzenie w zdobieniach. Całość dopełniają piękne kute zawiasy.
Komin
Sercem domu jest potężny komin butelkowy. W tym centralnym ciągu łączą się wszystkie kominy z pieców oraz komin kuchenny. Komin w dolnej podstawie ma 2,5 x 2,5m. Dobrze nagrzany pozwalał utrzymać komfort cieplny na wiele godzin. Początkowo komin był otwarty nad kuchnią. W XIX wieku zamknięto kuchnię skelpieniem Kleina.
Lokalizacja
*Dom Loewena oznaczony małą czerwoną kropką w centrum Żuław, między Gdańskiem, Elblągiem a Malborkiem. Mapa z 1811 roku. Obecnie znajduje się w połowie drogi miedzy Nowym Dworem Gdańskim a Marzęcino.
